مێژووى بزوتنه‌وه‌ى بابى و به‌هائيه‌كان ….ن/هاشم كاكه‌يى

                    منتدى اقرا الثقافى

www.iqra.ahlauon tada.com         

      خاندنه‌كا سه‌رپێ ( اكرم خالد عبدالكريم/سيد اكرم/دهوك)

بابه‌ت ل سه‌رديانه‌تا(باب – به‌هائيه‌) لێ وه‌كى يا زانايه‌ ئيران سه‌رچاوه‌كێ زه‌نگينه‌ دڤه‌هاندنا هزرو بيراندا، نه‌خاسم هزرو بيرێن ئولى، پشتى ئيسلاما شيعه‌گه‌رى په‌يدا بوى، گه‌له‌ك تاك و چقێن دينى په‌يدابون وه‌كى(هه‌قه‌، بزاڤا ئه‌هلێ هه‌قه‌، ئيسماعيليه‌ت، يه‌زيديه‌ت(ل سه‌رناڤێ زه‌ينالعابدين بن على بن حوسێن)، دروزز، نوسه‌يرى، كاكائى، عه‌له‌وى،فاطمى…..)، گه‌له‌كێن دى…!!

سه‌روكانيا ديانه‌تا بابى(تايه‌كێ شيعه‌گه‌ريێ)، ڤه‌دگه‌رهيتن بو ڤان كه‌سان(ميرزا مه‌حه‌مه‌د عه‌لى) و(مير حوسێن عه‌لى مازنده‌رانى)كودبيتن كورێ مه‌زنێ(نورى مازنده‌رانى – ئيرانى).

نه‌يا ڤه‌شارتى بو ئه‌مه‌وى زور ژ ديانه‌تێ(ئيسلامێ) دوير كه‌ڤتبون، پرانيا هه‌رى زورا وان مژويلى دونياداريێ بوون(به‌رده‌وام بون بناڤێ ڤه‌كرنێن دينێ ئيسلامێ، لێ ل شوينا كوير كرنا مه‌بادئێن دينێ ئيسلامێ، مال كوم دكر، سه‌بايه‌ و كوله‌ خرڤه‌دكرن، ملك و ئه‌ملاك دگرت، مژويلى خارن و ڤه‌خارن و رابوراندنێ بوون)، دينێ ئيسلامێ بو عه‌ره‌بان كربو ناڤ و ناڤه‌روك، يێن نه‌عه‌رب ژى، يان ب بوسلمان هه‌ژمار نه‌دكرن، يان ژى وه‌كى موالى و كوله‌ ته‌ماشا دكرن…له‌ومانێ ل وى ده‌مى بزاڤێن(شعوبى – گه‌ل په‌رستى) په‌يدا بوون، ئه‌ڤێ بزاڤێ گه‌له‌ك ملله‌ت بخوڤه‌ گرتن وه‌كى( فارسى، كوردى، نه‌به‌تى، قبتى، ئه‌نده‌لوسى، زوت، خه‌لكێ سندێ، زنجى، ل ئه‌فريقيا…ل زاهستانێ ژى بزاڤا(ئه‌بو مسلمى) سه‌رهه‌لدا و به‌رفرهه‌بوو!

ئها ل ڤى ده‌مى بيروكه‌يا رزگار كه‌رى،(مهدى المنته‌زر) ده‌ست پێ دكه‌تن، واته‌ بنياتێ وى كه‌سێ(وه‌همى)يێ ئيسلامێ رزگار دكه‌تن دهێتن ئافراندنێ..!!ا

بوێ باوه‌ريێ مه‌هديێ چاڤه‌رێ كرى، دێ ده‌ركه‌ڤيتن و ل قودسێ(ئورشه‌ليم) خوديار كه‌تن و ده‌ست برزگار كرنێ كه‌تن…!!ا

ل ڤى ده‌مى(سه‌يد محمد على) وه‌كى بابى(بابيه‌ت)راگه‌هاند، وه‌كى په‌يامه‌كا ئه‌سمانى خودا ديار كرن، به‌هائى دبێژن رولێ باب، وه‌كى رولێ(يوحه‌نا مه‌عمورانيه‌)، عنده‌ك شعوبا(ملله‌تا) مه‌هدى وه‌كى، (خودانێ كه‌ره‌مێ يان خودانێ كارى)شوبهه‌ كرن، مه‌هديێ چاڤه‌رێ كرى دزنجيره‌يا ڤه‌گه‌را شيعه‌تيێ دا، دبيتن ئيمامێ(12)، شيعه‌يێن زه‌يدى و ئيسماعيلى دبێژن، محمد مهدى كورێ ئيمام(حسن عسكه‌ريه‌) ئه‌و ل ژيێ(5)ساليێ(1000)هزار سالا به‌ريا نوكه‌(لسالا255ز) به‌رزه‌بويه‌، ل سامه‌را(خول عه‌باسيان هنداكريه‌)…دژيانێ دايه‌ و دێ وه‌كى مه‌هديێ زه‌مان دێ ڤه‌گه‌رهيتن و دئيسلامێ دا، دێ راست ڤه‌كرن و دادپه‌روه‌ريێ په‌ياده‌كه‌تن…!!ا

ئه‌ڤه‌ ڤه‌گێرانێن شيعان بوينه‌، وه‌كى ڤه‌رێژه‌كا هزرى و باتنى، وه‌كى ل وى ده‌مى بويه‌رێن فه‌لسه‌فه‌يا هزرا(يونانى، زه‌ره‌ده‌ستى، مانى…)به‌لاڤ بونا وانان هه‌بويه‌..ئه‌ڤێ بزاڤێ ئيسماعيلى دبێژنێ(الدعوه‌ الهاديه‌ المهداويه‌)..ل ئه‌فريقيا ژى ئه‌ڤ چه‌نده‌ به‌لاڤ بو، نه‌خاسم ل سه‌رده‌مێ خه‌ليفێ هه‌شتێ يێ ده‌وله‌تا فاتمى(الموسته‌نسر بالله‌)، ئه‌ڤ هزره‌ به‌لاڤ بو ل (شامێ، كوهستان(كوردستان)، ئه‌لوه‌ند، ئيران، ئه‌فغانستان…پايته‌ختێ وان بو(ئه‌له‌موت)، ده‌وله‌تا وان ل سالا(654ك-1256ز) هولاكويى ژناڤ بر…ل هندستان و ل عێراقێ(ئاغاجان) پێشه‌وايێ وايه‌ و ژ نزاريايه‌…! پشكا دووێ يا ئيسماعيليان(الاسماعيليه‌ المسته‌نصيره‌ – الطبيعيه‌) يان (البهره‌ – بازرگان).

ده‌ركه‌ڤتنا(باب)، شێخ ئه‌حمه‌د ئيحسانى سه‌روكێ شيعه‌يێن(الشيخه‌)، بناڤێ(الكشفيه‌)ل چاخێ يازدێ كوچى و نوزدێ زاينى، ژبه‌ر وێ ل ده‌ڤ باله‌كێ شه‌يخيه‌(احمد زه‌يده‌نى ئيحسانى) ژدايك بويێ سالا(1753ز)ل گوندێ ئه‌حسائێ(ئيرانێ) ژدايك بويه‌، ئه‌ڤه‌ ئێكه‌مين زه‌لامێ دينى بو باوه‌رى بدوونه‌(استنساخ الارواح) ئيناندى، هه‌رديسانێ ئه‌و وه‌سان دده‌تن خويا كرن، حه‌زره‌تى عه‌لى ئه‌صفه‌هانى) صيفه‌تێن خودابونێ تێدا هه‌بوينه‌، ل سالا1827ز كوچا دوماهيكێ دكه‌تن، ئه‌و ل سه‌رده‌مێ خوه‌ ده‌رس بێژ بويه‌ ل(كه‌ربه‌لايێ)، قوتابيه‌ك هه‌بويه‌ بناڤێ(كازمێ ره‌ش)كه‌شفى بويه‌ يان كو ره‌شدى بويه‌، ل سالا1790ز ژدايك ببوو، ل سالا1843ز كوچا داويێ كريه‌، ئه‌ڤه‌ ده‌رس بێژ بويه‌ و (مير على محمد شيرازى) قوتابيێ وى بويه‌، پاشى دبيتن سه‌روكێ گروپا (بابى)، ئه‌ڤه‌ گروپه‌ك بو، به‌ره‌ڤانى ژ مه‌هديێ چاڤه‌رێ دكر، ئه‌وان وه‌سان هزردكرئيمام(سيد كازمى ره‌شت) ئه‌وه‌يێ هزار ساله‌ به‌رزه‌بوى، ئه‌ڤه‌ جهگرێ ئيمامێ مه‌هديێ چاڤه‌رێيه‌.

ل سالا1843ز سه‌يد كازمێ ره‌شتى ژى كوچا داويێ دكه‌تن، ئه‌ڤه‌ ل جهێ(مير على محمد شيرازى) هاتبوو داناندن، لێ ئه‌وى كه‌سه‌ك ل شوينا خوه‌ دانه‌نا..ژبه‌روێ، گروپا(باب) بو سێ گروپ، يائێكێ(محمد حوسێن گه‌وهه‌رى)سه‌روكاتيا وێ كر، يا دووێ(حاجى كه‌ريم خانێ قاجارى) سه‌روكاتيا وێ كرن، لێ يا سيێ چ سه‌روك نه‌داناندن، ئه‌و بونه‌ گه‌رهوك و ل دويڤ ئيمامێ مه‌هدى دگه‌رهان دا ببن رێگرێن وى، چونكى وان وه‌سان هه‌ست دكر، سه‌رده‌مێ وى هاتيه‌ و مهدى ده‌ربكه‌ڤيتن‌…!!

لێ مه‌لا(حوسێنێ به‌سره‌وى) شيا كه‌سايه‌تيا ئيمامێ چاڤه‌رێ…د(سه‌يد عه‌لى مه‌حه‌مه‌دى – ژدايك بويێ 9/8/1236ك) دا ببينيتن…پشتى هنده‌ك پسيارێن بزه‌مه‌ت ژێ كرين و ئه‌وى زور بلائيقى هه‌مى به‌رسڤداين.

(سه‌يد على محمد شيرازى) دبيتن قوتابيێ(شێخ احمد ئه‌حسانى)، كورێ ده‌يكه‌كێ بناڤێ(خه‌ديجه‌)، پشتى بويه‌(باب) ده‌ست بگه‌ريانان دكه‌تن بو به‌لاڤكرنا سه‌رتايێن ديانه‌تا خوه‌،( پشتى دايكا وى مرى، خودان كرنا وى كه‌ڤته‌ سه‌ر خالێ وى(سيد على بازرگان))، دهێتن هنارتن بو به‌ر خاندنێ و زمانێ فارسى و عه‌ره‌بى زور بباشى فێر دبيتن، دنڤێسينێ دا زور ره‌هوان وبله‌ز بويه‌( چار سه‌عه‌تا 1000هزار لاپه‌ره‌ دنڤێسين)، پاشى دچيتن ده‌ڤ (سه‌يد كازمێ ره‌ش) دخوينيتن، (سيد على محمدى) ل ژيێ(22)ساليێ بزاڤا بابى دامه‌زراند، ل(25)ساليێ شيا بنه‌په‌نى خه‌لكى داخازى سه‌ر ديانه‌تا خوه‌ بكه‌تن، پشتى ژ خوه‌ پشت راست بويى، دبێژيتن خودايى مقامێ(باب – ده‌رگه‌ه – رزگار كه‌ريێ) دايه‌ من، بو ئێكه‌مين جار دهێتن ده‌ڤ(ملا حوسێن به‌شره‌وى)، پشتى تاقى دكه‌تن، دبێژيتن ئه‌ڤه‌ ئه‌وه‌ يێ ئه‌م لێ دگه‌رهين(واته‌ رزگاركه‌ره‌)، پشتى هينگێ بزاڤا خوه‌ يا(بابى) بو رادگه‌هينيتن و(18)كه‌سايه‌تى دگه‌هنێ:-

(( مه‌لا حوسێن به‌شنه‌وى/ ده‌رگايى ده‌روازه‌. 2- مه‌لا مه‌حه‌مه‌د حه‌سه‌ن. 3- مه‌لا باقرێ بچيك. 4- مه‌لا عه‌لى به‌ستاوى. 5- مه‌لا خودا به‌خشى قوچانى(مه‌لا على رازى)، 6- مه‌لا موستێ بوه‌هستانى. 7- حوسێن يه‌زدى. 8- ميرزا محمد ره‌وزوكانى يه‌زدى. 9- سه‌يد حوسێن يه‌زدى 10- سه‌يد هندى 11- مه‌لا احمد مه‌راغى 12- مه‌لا محمدى خوێى 13- مه‌لا جه‌ليل رومى 14- مه‌لا باقرى ته‌ورێزى 15- مه‌لا يوسف ئه‌رده‌بيلى 16- ميرزا هادى قه‌زوينى 17- زێرين تاج(قوره‌تالعين) نازناڤ(التاهيره‌) 18- مه‌حه‌مه‌د عه‌لى باروشى، نازناڤ(قودوسى). )).

ل ده‌مێ ل سالا(1862ز)بهائولله‌ په‌يدا بوى، ئه‌وى گوت(باب) سيبه‌رامن، يان وه‌كيلێ من بويه‌، من هنارتبوو!

ئێدى به‌لاڤكرنا دينێ بابى ل هه‌ر دره‌كێ و نه‌خاسم ل ئيران وتوركييا و ده‌ردورێ وێ به‌لاڤ بوو!

په‌يڤا(باب) دئاليێ رامانێ دا(ده‌رگه‌)، لێ دئاليێ صوفيزمێ دا(بابا، پير، شێخ..)شێخێ ته‌ريقه‌تا(مريدا)، يانى مريدان دگه‌هينيتن ريا رزگاريێ، نيشانده‌ره‌، مروڤان دگه‌هينيتن مراد و مه‌قسه‌دان…وه‌كى دئاينێ(دورزى، ئيسماعيلى، خورشيدى، نوسه‌يرى….).

(ميرزا على محمد) بگازى و گوتار و به‌لاڤكرنا دينێ خوه‌، خوه‌نيشادا ده‌رگه‌هێ مرادان ڤه‌دكه‌تن و راستێ دگه‌هينيتن…تا كو گه‌هشتيه‌ وى راده‌ى گوتى( ئه‌ز باژێرێ زانستێ مه‌ و عه‌لى ده‌رگه‌هێ وێيه‌..ديسان گوتيه‌، ئه‌ز زاتێ مه‌هديێ رزگار كه‌رم)، گوتارێن وى و ئه‌و نمايش و كريارێن سه‌يروسه‌مه‌ره‌ يێن وى دكرن، خه‌لك زورپێ داخباربو…گوتن باب( حظرت العلى – نوقطة – روح – مظهر الالية – تاكو خول جهێ پێغه‌مبه‌رى دانا ، وه‌كى خوداوه‌نده‌ك خودا ديار كرن…)، پيره‌كێ خوه‌(مه‌لا حوسێن به‌شره‌وى)شوينا خوه‌ كره‌(باب)كو ئێكه‌م كه‌س بويه‌ باوه‌رى پێ كرى..كه‌سێن دى يێن زور پێ سه‌رسام بوين(محمد على بارفروش – ميرزا يةحيا دارايى – زين التاج (قورة العين)، ئه‌ڤێ كچێ ژبلى خودان علم و زانسته‌كێ زورێ مه‌زن بوو! جوانيه‌كا زور ژى هه‌بويه‌، نه‌خاسم گوتار و ده‌رسێن خوه‌ ڤه‌كرى و بێ سه‌رپوش دگوتن…!!ا

حكومه‌تا ئيرانى گه‌له‌ك ژ جموجوله‌يا وان دترسيا، نه‌خاسم ل ده‌ڤه‌رێن فارس و مازنده‌ران…(جابد) نوسه‌ره‌كه‌ دبێژيتن باب يانى مه‌هدى، ديسان دبێژيتن ژ كه‌مالا خو ئه‌و موسايه‌، ژج وانيا خوه‌ ئه‌و عيسايه‌، ژ سه‌برا خوه‌ ئه‌و ئه‌يوبه‌… ئه‌وان ئاماده‌باشيكا باش ژى بخو كربو! بو كوشتن و هه‌مى ره‌نگێ ئه‌زيه‌ت و ئێشاندنێ…حكومه‌تێ سێ هێرشێن له‌شكه‌رى يێن مه‌زن ئيناندنه‌ سه‌ر، لێ هه‌رسێك هێرش تێك شكاندن..هێرشا چارێ زور يامه‌زن بو، هه‌مى ره‌نگێ توپ و ده‌بابان ئيناندنه‌ سه‌ر..تاكو چوينه‌ ناڤ مولگه‌هێن وان.

مێژوونوس دبێژن، ژلايێ(محمد شاهێ قاجارى و ناصرالدينێ كورێ وى)، هێرشى سه‌روان كر، (30)سيههزار كه‌س ژتا گرێن بابيان هاتن كوشتن، ل كه‌لها(ته‌به‌ريێ) بتنێ(3600) كه‌س كوشتن، هه‌رديسان(500)پێنج سه‌د له‌شكه‌ر ژى هاتنه‌ كوشتن، ژماره‌يه‌كا زورا ژن و زاروكان ژى هاته‌ كوشتن و گرتن، پشتى هه‌شارگه‌هێن وان گرتين(214)كه‌س ژێ گرتن، (مه‌لا مهدى كورێ ميرزايى) سه‌ركێشيا بابيان دكر، دڤێ هێرشێ دا(مه‌لا حوسێن به‌شره‌وى) بگرانى بريندار بو، كو مه‌زنێ بابيان بو!ا

(سه‌يد على محمد – حضرت العلى) ل 28/شه‌عبانێ 1266ك و 1850ز هاته‌ كوشتن، ل شوينا وى(محمد على ئه‌رزنجانى) سه‌ركێشيا وان كر، كو ل ژيێ(31)ساليێ دابوو.

ل ده‌مێ(سيد على محمد)گرتى، دگه‌ل وى لاوه‌كى بناڤێ(محمد على)هاته‌ گرێدان و له‌شكه‌رى ئه‌مر دا فه‌وجه‌كا ئه‌رمنان بچن پێكڤه‌ ره‌مى بكه‌ن، لێ ل ده‌مێ به‌رێ ره‌ميێ دايێ، فيشه‌كا ئه‌و كنفا پێ هاتينه‌ گرێدان هنج هنج كرن(وه‌كى دبێژن)لێ چ فيشه‌ك ببه‌ر وان نه‌كه‌ڤتن، ئه‌ڤه‌ ل وى ده‌مى بو موعجيزه‌يه‌كا مه‌زن…ئێكسه‌ر فه‌وجا ئه‌رمه‌نى خو ڤه‌كێشا و ئاماده‌ نه‌بوون بكوژن..ئينا فه‌وجه‌كا دى ئيناند و كوشتن، لێ ئه‌ڤ رويدانه‌ وه‌كى سه‌مه‌ره‌يه‌كێ ما و وه‌كى مروڤه‌كێ پيروز هاته‌ بناڤ كرن…ه

              (( يامايى….چاڤه‌رێ بن…)