مێژووا ئاينێ (بابى – به‌هائى) پشكا دووێ..ن/هاشم كاكائى
مێژووا ئاينێ (بابى – به‌هائى) پشكا دووێ..ن/هاشم كاكائى
پشكا دووێ
قوروه‌ت العين:- ئه‌ڤ ئافره‌تا بابى، ل دوماهيك سالێن ده‌ستهه‌لاتا(نجيب پاشايێ ئوسمانلى) ل عێراقێ هاته نياسين، ل سالا1814ز هاتيه سه‌ردونيايێ ل قه‌زوين، ناڤێ وێ(زين التاجه)، ژبنه‌ماله‌كا دينداره، ل ده‌ڤ بابێ خوه(مه‌لا صالح) دخوينيتن و فێرى زانستێن ئاينى دبيتن، ل ژيێ(14)ساليێ شوى ب پسمامێ خوه( محمد مه‌لا مه‌حه‌مه‌دى ته‌قى) دكه‌تن، ئه‌و دگه‌ل كورمامێ خوه دچن كه‌ربه‌لا بوخوييندنێ، قوره‌ت العين ل ده‌ڤ(سيد كازمێ ره‌شتى) دخوينيتن و پێ داخبار دبيتن(2)زاروك ژ پسمامێ خوه دبن، دگه‌ل گروپا (شه‌يخيه) كار دكه‌تن، كورێ مامێ وێ دگه‌ل گوروپا(بالا سه‌رى) كاردكه‌تن، ل سالا 1841ز جاره‌كا دى ڤه‌دگه‌رهن قه‌زوين، ل وێره كوره‌كێ دى ژى دبيتن ناڤێ وى دكه‌تن(ئيسحاق)، دبن(3)زاروك..مامێ وێ(مه‌لا مه‌حه‌مه‌د ته‌قى) دگه‌ل ته‌ريقه‌تا وێ ناكوك بو، ئه‌و ژى رێبه‌ره‌كێ(بالاسه‌رى)بوو! فتوايه‌كێ دده‌تن و گروپێ(الشيخيه) بكافر ل قه‌له‌م دده‌تن، ئه‌و ژى جاره‌كا دى(1843ز) ڤه‌دگه‌رهيتن بو كه‌ربه‌لا، دابچيتن ده‌ڤ(سه‌يد كازمى ) بخوينيتن، لێ ل ده‌مێ ڤه‌دگه‌رهيتن، دبينيتن ئه‌و يێ مرى..ئه‌و ژى ل ژوره‌كى پارچه‌يه‌كا په‌روكى دهه‌لاويسيتن و ده‌ست بئيرشادا دينى دكه‌تن…ژبه‌ركو زور يا شاره‌زا و سه‌رنج راكێش بويه، خه‌لكه‌كێ زور دكه‌ڤن بن كارتێكرنا وێ…پاشايێ به‌غدا وێ دگريتن..پاشى دويردئێخيتن بو ئيرانێ..تائيفا بابى تائيفه‌يه‌كا وه‌صفى، سوفيگه‌ريه، ئه‌وان زور تێبينى ل سه‌ر قورئانێ دروست كرينه و ل راستيا وێ بگومانن…ژبه‌ركو بابيان باوه‌رى ب(ته‌ناسوخ الارواح – دوناى دون)هه‌يه، باوه‌ريا وان ئه‌وه ئه‌و نامرن، به‌لكى ل به‌رچاڤان هندا دبن و بره‌نگه‌كێ دى ڤه‌دگه‌رهن ژيانێ…!!ا
دبێژێن هه‌ژمارا وان كه‌سا ل كوردستانێ نێزيكى(5000)پێنج هزار كه‌سايه و پرانيا وان ل گوندێن ده‌ردورا هه‌كارى دژين…ژماره‌كا وان هه‌بويه ل كه‌رمانشاهێ، لێ ببورينا ده‌مى ده‌ست ژئاينێ خوه به‌ردايه.
(قوره‌ت العين) هاته كه‌رمانشاه و پاشى چوو هه‌مه‌دان، خه‌لكه‌كێ زور لهه‌مه‌دان گه‌هشتێ و ناڤدارترينێ وان(مه‌لا ياهو، مه‌لا لازگين)، هنده‌ك يه‌هوديان ژى باوه‌رى پێ ئيناندن… ل وێره‌ژى حكومه‌ت دژى وێ راوه‌ستيا و چوو(قه‌زوين)، لێ چوو مالا بابێ خوه، نه‌چوو ده‌ڤ مالا زه‌لامێ خوه، مێرێ وێ(مه‌لا مه‌حه‌مه‌د)، زور زه‌لام و ئافره‌ت هنارتنه دويڤ، دا ڤه‌گه‌رهيتن سه‌ر عه‌يالێ خوه، لێ وێ بتوندى ره‌د كر و دگوت ئه‌گه‌ر زه‌لامێ من دگه‌ل مندا هاتبايه كه‌ربه‌لا دبو هاتبام…ل ڤێره ئه‌و دبيتن ئێكه‌مين ژن زه‌لامێ خوه بجهبهێليتن، ژ به‌رهندێ زور ناڤ و ناتوره‌يێن خرب ئێخستنه سه‌ر..نه‌خاسم مامێ وێ دژى وێ بويه، دچوو مزگه‌فتێ و ل سه‌ر مينبه‌رێ خه‌به‌ر دگوتن شێخه‌يان، بتايبه‌تى دگوتن(كازمێ ره‌شدى وشێخ ئه‌جمه‌دێ ئه‌حسائى)..ژبه‌رهندێ روژه‌كێ زه‌لامه‌ك لێ رابو و كوشت، دبێژن ل وان روژان هه‌سته‌ك بو(قوره‌ت العين) دروست ببو، روژا شه‌هاده‌تێ نێزيكه، ژ به‌ر هندێ ده‌نگ ل هه‌وادارێن خوه‌كرن، به‌لاڤ ببن و بچن گوندێن خوه و خو به‌رزه بكه‌ن..ئه‌و بو هه‌رئێك ژ(شێخ صالحێ كه‌ريمى و مه‌لا ئيبراهيمێ مه‌لاحه‌تى) هاتن كوشتن..ئه‌و ژى هاته گرتن، لێ ئه‌و شيا نامه‌يه‌كێ بو تاگيره‌كێ خويێ بهێز و بازرگان و زه‌نگين بهنێريتن..ئه‌و ژى(ميرزا حوسێن على) بو،(سه‌يد عه‌لى مه‌حه‌مه‌دى) باب، نازناوێ(به‌هائولاهى)دابويێ، ئه‌و شيا(قوره‌ت العينێ) بدزيتن و بڤه‌شارتى دمالا خوه‌دا بهێليتن ڤه‌شارتى، واته ژ قه‌زوين بره ته‌هرانێ، تا كو كونگرێ(به‌ده‌شت)ل نێزيك خوره‌سانێ گرێدايى و قوره‌ت العين تێدا به‌شدا بوو…لێ ژبه‌ربيروباوه‌رێن وێ، ژدين ده‌ركه‌ڤتى ل قه‌له‌م دا و بريارا كوشتنا وێ دا، پاشى جه‌نه‌ده‌كێ وێ سوت…!!ا
بيرو باوه‌رێن تائيفا بابى:-ه
ل بيروباوه‌رێن بابيان، پاشى به‌هائى ژێ دروست بوو!ا
١. باوه‌ريا وان وه‌سايه خودێ ئێكه و بتنێه و دكاريتن دله‌شێ هه‌رمروڤه‌كى دا بژيتن، په‌رتوكاوان بناڤێ(به‌يان) واته باوارێن وان ل گوره‌ى ئه‌هلێ به‌يانێ برێڤه‌دچن، ڤێ تائيفێ ژمارا(5، 7،9)للايێ وان ياپيروزه و قيبلا وان دكه‌ڤيتن(عه‌كا)نڤێژا سپێدێ و نيڤرو دكه‌ن و ل ده‌مێ بچن سه‌رفرێ بتنێ ئێك نڤێژێ دكه‌ن و نڤێژا بكوم وان نينه، مروڤێ بته‌مه‌ن و نه‌خوش و ژنكا بێ نڤێژ، نڤێژ ل سه‌ر نينه، روژيێن وان(19)نه، دكه‌نه هه‌يڤه‌كا بابى، زور بئه‌ده‌بن و جگاره ل ده‌ڤ وان حه‌رامه، ده‌ست ڤه‌كرى و مه‌ردن و زور حه‌ز ژ هه‌ڤالينيێ دكه‌ن و تێكدانێ ناكه‌ن، وان رێزگرتنه‌كا مه‌زن بو ئافره‌تێ هه‌يه و ئافره‌ت ل ده‌ڤ وان خودان مافه و دكاريت پوستێن ئيدارى و ته‌ريقه‌تێ وه‌ربگريتن.
٢- ل ده‌ڤ وان ڤه‌گه‌رهانا روحێ هه‌يه، نڤێسينێن وان دپيروزن (باب – سه‌يد على محمد) و ل ده‌ڤ وان ژلايێ خودايى هاتينه ختم كرن، زور گرنگى ددا ره‌وشت و كارێ چاك، ئه‌وان زور گرنگى ددا كێشه‌يێن مروڤايه‌تى و هه‌رده‌م دگوتن هاريكاريا هه‌ژارا، پيرا، نه‌خوشا، په‌ككه‌ڤتيان..ئه‌ركه و نابيتن مروڤێ موحتاج و گه‌رهوك هه‌بيتن و دڤێتن يارێن وى هاريكاريا كێم درامه‌ت و پێويستيان بره‌نگه‌كێ باش بكه‌ن.
٣- مه‌سئه‌لا دوناى دون ل ده‌ڤ وان يامشه بو، ژبه‌رهندێ هنده‌كان خوه ب دونا دونايى(عه‌لى، حوسێن، حه‌سن…)ته‌شبيهدكرن، يانى خوبنورهه‌يا په‌يامبه‌ر و خه‌ليفه و كه‌سانێن پيروزێن بسلمانان به‌رنياس دكرن..دناڤا ده‌ركه‌ڤتنێن خوه‌دا وه‌كى(خوداوه‌ند – باب الدين – ده‌رگه‌هێ دينى، كوتاهى خال. جلوه‌ى حه‌ق…)به‌رنياس دكر، ل ده‌مه‌كى ژلايێ هه‌مى خه‌لكێ مه‌هدى = ده‌رگه‌ه ل دوماهيك زه‌مان دێ هێتن.
٤- دنامه‌يه‌كا ماسته‌رێ دا(لێكوله‌ر ضارى محمد حةيانى) دةربارا كه‌سايه‌تى و په‌رتوكا(به‌يان)يا مه‌لا عه‌لى ره‌زايى شيرازى..دبێژيتن ئه‌ڤ مه‌لايه كه‌سه‌كێ روشمبير نه‌بو، تشته‌كێ كێم ژ نه‌حوا فارسى دزانى..لێ ل ده‌مێ ژيێ وى گه‌هشتيه(17)ساليێ، قوتابيه‌كێ ره‌شتيێ زيره‌ك بناڤێ(جه‌واد كه‌ربه‌لايى ته‌باته‌بايى)گه‌هشتێ ڤى كه‌سى دگوهێ وى ئاخفت و گوتێ تو(الغائيب المنته‌زرى(نه‌ديارێ چاڤه‌رێ كرى))….
به‌هائييه‌كان:-ا
گروپه‌كا بابيايه و سه‌ربه(حوسێن على كورى ميرزا عه‌باسى مازنده‌رانى – نازناو( به‌هاء – به‌هائولا)، ئه‌ڤ زاته روژا 26 موحه‌ره‌مێ سالا 1223ك – 1817ز هاتيه دونيايێ، بابێ وى فه‌رمانبه‌رێ گومركێ بو، ده‌يكا وى (خانم جانى )يه، گه‌له‌ك هه‌ڤالێ صوفيان بويه، بلايێ(سيد على – باب) دا دچوو، رێنمايێن خوه ژ عه‌بدولكه‌رميى قه‌زوينى وه‌ردگرتن..رێبازا خوه‌يا بابى ل ته‌هرانێ ده‌ست پێ كر، هه‌ر ژباژێرێ(نور)تاكو باژێركێ(سالاێ و ئامل)، پشتى جاره‌ك دى ڤه‌گه‌رهايه ته‌هران ژ سه‌رده‌مێ شاه(محمد) تاكو(ناصردين شاه)، شوره‌ش و بزاڤا بابى يا به‌رده‌وام بو، ل وى ده‌مى(محمد سادق بابى) هێرش بره سه‌ر شاهى، ل نێزيك قه‌سرا شاهى ل(نيواران)ل ده‌وروبه‌رێن(شه‌ميران)ل ته‌هران، (به‌هائولا) و برايێن وى ل وى ده‌مى ل گونده‌كى بون بناڤێ(كه‌فجه)، لنێزيك مێهڤانخانا شاهى، بو ڤێ مه‌ره‌مێ بهائولا ده‌ستسه‌ر كرو گونه‌هبار كر ب هێرش كرنێ بو سه‌ر شاهى، پاشى دگه‌ل كومه‌كا دى يا تاگرێن وى دويرئێخستن بو به‌غداد.
ديانه‌تا به‌هائى زور بيروبوچون و پێناسه بو دهێنه كرن، لێ ئه‌ڤ ديانه‌ته دكه‌ڤيته پال(ميرزا حوسێن عه‌لى- نازناو به‌هائولا)كوژ كه‌سێن ئێكه‌مين بويه ئه‌ڤ ره‌وتێ ديانه‌تا بابى دامه‌زراندى..ژبونا ڤێ به‌هائى درێژه‌پێده‌را ديانه‌تا بابيه، دكتور عه‌لى الوردى دبێژيتن به‌هائولا كه‌سايه‌تيه‌كێ كومه‌لايه‌تى و ده‌وله‌مه‌نده‌كێ تارانى بويه، ئه‌و كوده‌تايا بو كوشتنا شاهى هاتيه‌كرن، ئه‌و دگه‌ل دا بويه، ل سه‌رڤێ(4)هه‌يڤا دكه‌ڤيتن زيندانێ، پاشى دهێتن به‌غدايى و لدويڤدا برايێ وى بناڤێ ميرزا يه‌حيا، نازناو(صه‌بح اللازه‌ل)، ژناڤ بابيان هاتيه وه‌كى جێگرێ وى…ل سه‌روێ ئێكێ، كانێ كيه جێگرێ بابيان! ناكوكى دكه‌ڤيتن ناڤبه‌را هه‌ردوو برا! بوناوێ(به‌هائولا)به‌غدايێ بجهدهێليتن و دهێتن كوردستانا باشور) بجل و به‌رگێن ده‌روێشان و ده‌ڤێ هه‌لدگريتن و ناڤێ خوه دگوريتن، ب(ده‌روێش مه‌حه‌مه‌د)، دچيتن سلێمانيێ(لچيايێن سه‌رگه‌لو)، پاشى دچيتن ناڤ سلێمانيێ، بوناڤ ته‌كيا(مه‌ولانا خاليدى نه‌قشه‌به‌ندى)دوو سالان لوێره‌دمينيتن، ل 19ئادارا1856ز، رێگرێن وى پێ دزان، دهێن ده‌ڤ و داخازێ ژێ دكه‌ن، ڤه‌گه‌رهيتن بو كه‌ربه‌لاو دگه‌ل واندا ڤه‌دگه‌رهيتن كه‌ربه‌لايێ.
به‌هئيان ل گوره‌ى خوه قورئان راڤه دكر و دگوت پێتڤينينه نڤێژا بكه‌ين و ئه‌ڤ ئايه‌ته دكره به‌هانه(وسجدوا لى ره‌بيكه حه‌تايه‌ئتيكه اليه‌قين)، پشتى ڤه‌گه‌رهايه‌ڤه به‌غدايێ خه‌لك كوم كوم دچونه سه‌ردانا وى و گوهداريا وى دكر، تاكو جوهى و فه‌له‌ژى دچونه لايێ وى..ژبه‌رهندێ زانايێن دينێ ئيسلامێ ل به‌غدا ناڤلێنانێن نه‌باش لێ دكر، بو ده‌وله‌تا ئوسمانى و شاهێن ئيرانى كره مه‌ترسى، ژبه‌روێ هه‌ردووك دوله‌ت رێك كه‌ڤتن بێتنه دوير كرن، ئه‌و بو سولتانێ ئوسمنلى بريارا دويركرنا وى دا بو سته‌مبولێ…ل 21 نه‌وروزا 1862ز، خه‌ركى گێرانا رێوره‌سمێن جه‌ژنێ بوون،(ناميق پاشاى) نامه‌يه‌ك دايێ بچيتن سته‌مبولێ لديڤ ئه‌مرێ (بابالعالى)، هنده‌ك پاره‌ژى بو رێكا وى دانێ، ئه‌و ژى ل رێكا(كه‌ركوك- ميسل – دياربه‌كر)دچيتن و پاش چار مها خوجهدكه‌تن ل باژێرێ(ئه‌درنه)..ل ڤێره كێشه‌يا وان بدوماهيك دهێتن، ئه‌وێن دگه‌ل برايێ وى ره‌وانه‌كرين(سوبح الازه‌ل) گوتنێ(الازليه)، يێن دگه‌ل وى ژى گوتنێ(بهائيه).
بڤى ره‌نگى ل سالا1868ز ده‌وله‌تا ئوسمانلى و سه‌فاره‌تا ئيرانێ رێك كه‌ڤتن، ڤان گروپان ژێك جودا بكه‌ن، ئه‌وێن دگه‌ل(بهائى)كو(68)كه‌س بون ره‌وانه (عه‌كا)كرن، ئه‌وێن دگه‌ل(سوبح الازه‌ل) كو ژمارا وان(28)كه‌س بون، ره‌وانه‌ى (دورگه‌ى قوبرس)كرن، ل 28 ئادارا 1892ز بهائولا ل (عه‌كا) ئه‌مرێ خودێ كر، پشتى كوچاوى(حوسێن البهاء) هنده‌ك نڤێسينێن وى ل پشت خوه بجههێلينه وه‌كى(الايقان- جه‌واهر الاسرار- الاقدس- الطرازات- الاشراقات – الالواح- الكليمات المكنونه..)، لێ سه‌ير دهندێدايه سه‌رچاوه‌يێن به‌هائيان دبێژن ئه‌ڤ زاته نه‌چويه به‌ر هيچ خاندنه‌كێ..ته‌نها هنده‌ك ده‌ر‌س ژهنده‌ك مه‌لا فێربويه..!ا
ئاينێ به‌هائى(لروژهه‌لاتا ناڤين ناهێتن قه‌بيل كرن) دهێتن گونه‌هبار كر، كو چێكه‌رێ ئيسرائيسل و روسيا و به‌ريتانيايه..لێ به‌هائى ڤێ ره‌د دكه‌ن!ا
پشتى به‌هائولا مرى و ل (عه‌كا)ڤه‌شارتى، گورێ وى ب پيوزى ژلايێ به‌هائيان دهێتن زياره‌ت كرن، نوكه‌ژى لاگرێن وان، بده‌هان هزاران مه‌زن دكه‌ن و ژ بلى ئێرانێ، عێراقێ، فلستينێ…ل(235)وه‌لاتان هه‌نه، وه‌كى دينه‌كێ سه‌ربه‌خوه دهێتن به‌رنياس كرن، ل زوربه‌يا وه‌لاتێن ئه‌فريقى تاگرێن خوه هه‌نه، نوێنه‌رێ وان ل نه‌ته‌وه‌يێن ئێكگرتى(فيكتودى ئارخو) هه‌روه‌سان رێكخراوێن وان يێن ئابورى ل نه‌ته‌وێن ئێكگرتى داهه‌يه، چه‌ندين رێكخراوێن وان يێن ژينگه، منالپارێزى، جواروجور و بناڤ و ده‌نگ هه‌نه…سايتێ(حقائيق عن البهائى)، سايته‌كێ فه‌رميه و هه‌رتشته‌كى ل سه‌رراستيا دينێ خوه وه‌كى دينه‌كێ فه‌رمى به‌لاڤ دكه‌ن، ل زێده‌ى(235)ده‌وله‌تا(2300)ره‌گه‌زێن جودا هه‌نه، ئاينه‌كێ تاك په‌رسته و باوه‌رى بزورينه‌يا دينانه‌تان هه‌يه و نوكه هه‌ژمارا وان ده‌ربازى(6)شه‌ش مليون كه‌سا دبيتن..! هه‌بونا وان ل عێراقێ:-ا
ناوچه ژمارا دانيشتوانى ژمارا-بهائى رێژه
———————————————————————
دياله/ابوسێده 18،400 46 25،%ه
به‌غدا/كراده شرقيه 21،250 241 08،%ه
بغدا/ئه‌عزه‌ميه 154،285 108 07،%ه
به‌غدا/ ره‌سافه 201،666 121 006،%ه
هه‌ولێر/مه‌ركه‌ز 90،000 24 02،%ه
به‌سره/مه‌ركه‌ز 260،000 78 02،%ه
دياله/باقوبه 90،000 18 02،%ه
به‌غدا/كازميه 165،00 22 02،%ه
به‌غدا /مه‌نسور 270،000 54 02،%ه
كه‌ركوك/مه‌ركه‌ز 210،000 21 01،% ه
به‌هائى چ جوداهيێ نائێخن ناڤبه‌را ژن و زه‌لامى، وه‌كى دوو شاپه‌رێن بلنده‌يه‌كى دشوبهينن، به‌لكى بهايه‌كێ زورتر دده‌نه ژن و كچێ، چونكى ئه‌و دبێژن ژن ئێكه‌مين ماموستايا كومه‌لگه‌هيه و دڤێتن روشمبيريه‌كا باش هه‌بيتن، بهايێن مروڤاتى ل ده‌ڤ وان زور گرنگيا خوه هه‌يه.
سه‌رئه‌نجام: ا
بابى(به‌هائى)ديانه‌ته‌كا كه‌ڤنه و بئه‌گه‌رێ(سه‌يدعه‌لى مه‌حه‌مه‌دى شێرازى) باب هاتيه زيندى كرن، ل ئيران و ببيروباوه‌رێن(شه‌ييه‌خه‌ى شێخ ئه‌حمه‌دێ ئيحسائى)، پاشى به‌لاڤبويه ل به‌غدا و عێراق و كوردستانێ، بتايبه‌تى ل كه‌رمانشاهێ، ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ چه‌ندين ئاين و بيروباوه‌رێن دى ژى هه‌نه وه‌كى(ئه‌هلى حه‌ق، عه‌لى ئيلاهى، زه‌ره‌ده‌شتى…) پاشى چويه باژێرێن دى يێن كوردستانێ وه‌كى سلێمانيێ، مايه ل ده‌مێ هاتنا(به‌هائولا)بو شاره‌زور و سلێمانى و بو ته‌كيا مه‌ولانا خالادێ نه‌خشه‌به‌ندى، دوو سالان ل وێره‌مان و گروپ و تاگرێن خوه هه‌بوون..لێ دێروكا بابيێ بو كه‌ڤنترێ ڤه‌دگه‌رهيتن، بتايبه‌تى ل سه‌رده‌مێ ئه‌مه‌ويان، ل ده‌مێ ته‌كره‌وى يا دينى دروست بويى، پاشى دژى عه‌باسيان ژى سه‌رهه‌لدايه، پشتى عه‌باسيان زور مافێن خه‌لكى پێشێل كرين، دشێين بێژين ديانه‌تا بابى ته‌ياره‌كه، يان شوره‌شه‌كه دژى جه‌مسه‌رگه‌رى و تاكپه‌رستى و پێشێل كرنا ماف و ئازاديان يان جموجوله‌ك بويه لپێناڤێ مافێن گشتى..وه‌كى سه‌رهلدانه‌كا دينى، دادپه‌روه‌رى هاتيه مه‌يدانێ و به‌لاڤى دونيايێ بويه و قوربانيێن زور مه‌زن ژى بو مه‌بادئێن خوه داينه..!!ا
